Verslaving en co morbiditeit: hoe ADHD, autisme, PTSS & stress gelinkt zijn aan verslavingsgevoeligheid
Verslaving staat zelden op zichzelf. Veel mensen die kampen met verslavingsproblemen hebben ook te maken met ADHD, autisme, PTSS, stress of burn-out.
Dat noemen we co morbiditeit: het tegelijk voorkomen van meerdere psychische uitdagingen.
Bij re-integratie en coaching is het belangrijk om deze samenhang te begrijpen, omdat het bepaalt waarom iemand gebruikt en wat hij of zij nodig heeft om te herstellen.
Waarom deze combinatie vaak voorkomt
Mensen met ADHD of autisme ervaren vaak overprikkeling, onrust of prestatiedruk. Verslavend gedrag, zoals blowen, gamen of drinken, kan dan tijdelijk verlichting geven.
Het helpt om “uit” te staan of (tijdelijk) beter te functioneren, maar op de lange termijn verergert het juist stress, concentratieproblemen en vermoeidheid.
Ook bij PTSS (posttraumatische stressstoornis) zien we dit patroon. Wanneer iemand heftige gebeurtenissen heeft meegemaakt, kunnen nachtmerries, herbelevingen en angst leiden tot zelfmedicatie: het gebruik van middelen om rust te vinden of pijn te verdoven. Wat begint als een poging om te overleven, kan zo uitmonden in verslaving.
Daarnaast zien we dat langdurige stress of burn-out dezelfde valkuil kent: iemand zoekt naar een manier om spanning te verlagen, maar verliest gaandeweg de controle.
Reda Saleh van Recovery MHC, zegt hierover dat “verslaving in je brein zit”. “Het heeft te maken heeft emotie-regulatie, het verdoven of dempen van pijn of verdriet”.
Herkenbare signalen bij co morbiditeit
Als coach kun je letten op:
- Wisselend energie- en stressniveau
- Onregelmatige motivatie of plots terugtrekken
- Overgevoeligheid voor prikkels of kritiek
- Vermijding van sociale situaties of werkdruk
- Verhoogde behoefte aan controle, of juist chaos
- Emotionele uitbarstingen of plotselinge terugval
Soms lijkt het alsof iemand “geen zin” heeft of afspraken niet serieus neemt, terwijl er in werkelijkheid sprake is van overbelasting, angst of herbelevingen.
De kracht van een gecombineerde aanpak
Herstel werkt alleen als alle onderdelen samen worden aangepakt: de psychische klachten, het middelengebruik en de sociale context.
Daarom is samenwerking tussen behandelaars, UWV, coaches en werkgevers essentieel.
Een traject richt zich op:
- Structuur en rust in de dag
- Veilige begeleiding zonder oordeel
- Herstel van zelfvertrouwen en sociale vaardigheden
- (Vrijwilligers)Werk of opleiding als positieve vorm van zingeving
- Ruimte voor therapie en verwerking van trauma
Bij Startwijzer zien we ook dat (vrijwilligers)werk, na afgekickt te zijn, een sleutelrol speelt in combinatie met blijvende bezoeken aan zelfhulpgroepen. Het (vrijwilligers)werk geeft een reden om op te staan, structuur aan de dag, contact met anderen en een gevoel van waarde. Terwijl ervaringsdeskundige Arjen Jansma en Reda Saleh een zelfhulpgroep ervaren als een spiegel, waar ze elke keer weer mensen blijven zien die soms pas recent uit de verslaving zijn. De kracht hiervan is het grondige zelfonderzoek en de reflectie, maar ook dat je wordt herinnerd aan hoe het was, want “je vergeet toch ook wel weer snel waar je vandaan komt en wat het allemaal heeft kapot gemaakt in die periode”.
Wat kun jij als coach doen?
- Creëer duidelijkheid en voorspelbaarheid
- Benoem gedrag zonder te veroordelen
- Stimuleer kleine, haalbare stappen
- Werk samen met zorgverleners als er sprake is van een diagnose of behandeling
- Toon begrip voor overprikkeling of angstreacties
- Focus op wat wel lukt
Door te begrijpen dat verslaving een overlevingsstrategie kan zijn, kun je iemand helpen een gezondere manier te vinden om met spanning en emoties om te gaan. Reda Saleh heeft voor zichzelf een toolbox opgebouwd waar meditatie, lezen en zelfhulp groepen een onderdeel van zijn.
Conclusie
Co morbiditeit vraagt om maatwerk en samenwerking. Als coach kun jij het verschil maken door te zien wat er achter het gedrag schuilt of dat nu ADHD, autisme, PTSS of langdurige stress is. En te helpen bij het bouwen van een stabiele basis met een praktische toolbox waarin herstel, zelfinzicht en werk samenkomen.
Verslaving is vaak complex en raakt meerdere levensgebieden. Daarom verdiepen we ons in een blogreeks in verschillende aspecten van dit thema. In deze reeks delen we kennis, signalen uit de praktijk en handvatten om vanuit jouw rol het verschil te maken: