Omgaan met verslaving bij re-integratie: herkennen, begrijpen en bespreekbaar maken
Verslaving is dichterbij dan we vaak denken, mogelijk ook (in beperkte mate) in ons eigen handelen, zoals bij het gebruik van social media of het drinken van koffie. In re-integratietrajecten komen we regelmatig mensen tegen die worstelen met problematisch middelengebruik of met gedrag dat moeilijk te stoppen is. Denk aan alcohol, gokken, eten, gamen of overmatig gebruik van medicatie. Toch is het niet altijd zichtbaar of makkelijk bespreekbaar.
In deze blog lees je wat verslaving is, hoe je de signalen kunt herkennen, en vooral: hoe je het met respect en vertrouwen bespreekbaar maakt.
Wat is verslaving eigenlijk?
Volgens de DSM-5 (het handboek voor psychische stoornissen) is verslaving een stoornis in het gebruik van een middel of gedrag die leidt tot problemen in het dagelijks functioneren. Het gaat niet alleen om lichamelijke afhankelijkheid, maar ook om een mentaal patroon dat iemands leven stap voor stap overneemt.
Belangrijke kenmerken zijn:
- Steeds meer gebruiken dan het plan was
- Pogingen doen om te stoppen, maar het niet volhouden
- Verlies van interesse in werk, relaties of hobby’s
- Doorgaan ondanks negatieve gevolgen
- Ontkenning of schaamte rondom het gebruik
Verslaving is een chronische, progressieve hersenziekte die iemand fysiek, mentaal en emotioneel raakt.
Middelen- en gedragsverslavingen
We denken bij verslaving vaak aan drank of drugs, maar er zijn ook gedragsverslavingen. Denk aan:
- Gokken of gamen
- Seks- of pornoverslaving
- Online shoppen of sociale media
- Eetverslaving of overmatig sporten
Wat al deze vormen gemeen hebben: het gedrag of middel wordt gebruikt om gevoelens te dempen. Verdriet, spanning, onzekerheid of leegte, even verdwijnen ze. Maar daarna komt de schaamte of het controleverlies juist sterker terug.
Signalen die je als professional kunt herkennen
Bij cliënten of collega’s kun je subtiele veranderingen opmerken, zoals:
- Afspraken vergeten of ontwijken
- Onverklaarbare stemmingswisselingen
- Verwaarlozing van uiterlijk of hygiëne
- Onregelmatige communicatie (soms aanwezig, dan weer onbereikbaar)
- Smoesjes, ontkenning of geldproblemen
Vaak speelt er ook isolement en vermijding. Iemand schaamt zich en trekt zich terug.
Hoe maak je verslaving bespreekbaar?
Een open gesprek begint met veiligheid en vertrouwen. Dat betekent dat je niet tegenover iemand gaat staan, maar ernaast. Toon oprechte interesse.
Do’s bij het gesprek:
- Kies een rustig moment waarop iemand nuchter is
- Spreek vanuit je gevoel: “Ik maak me zorgen om je, want ik merk dat…”
- Luister zonder oordeel en laat stiltes vallen
- Toon begrip en erken de moeite die iemand doet
- Maak samen concrete vervolgstappen (bijv. huisarts of hulpverlening inschakelen)
Don’ts:
- Niet in discussie gaan of verwijten maken
- Niet alles willen oplossen
- Geen verantwoordelijkheid overnemen
- Vermijd stigmatiserende woorden (“verslaafde”)
Verslaving bespreekbaar maken vraagt moed. Het is een enorme kans, want het is mogelijk ook het begin van herstel.
Werk als onderdeel van herstel
Werk kan een belangrijke motor zijn voor herstel. Via participatie op de arbeidsmarkt, ook met vrijwilligerswerk, kan een stuk zingeving worden ontwikkeld, structuur worden verkregen en nieuwe contacten worden verkend. Een veilige werkplek, vrijwillig of betaald, kunnen helpen om stap voor stap weer grip te krijgen op het leven. Door middel van een modulaire dienst of werkfit traject kunnen we (verslavingsgevoelige) clienten hier ook naartoe begeleiden.
Conclusie
Verslaving is complex, maar herstel is mogelijk, zeker als er mensen zijn die luisteren, zonder oordeel. Als coach / re-integratiebegeleider / arbeidsdeskundige / professional kun jij het verschil maken door signalen te herkennen, bespreekbaar te maken en samen de eerste stap naar hulp te zetten.
Verslaving is vaak complex en raakt meerdere levensgebieden. Daarom verdiepen we ons in een blogreeks in verschillende aspecten van dit thema. In deze reeks delen we kennis, signalen uit de praktijk en handvatten om vanuit jouw rol het verschil te maken: