10 rake tips om verslaving te herkennen, bespreken en begeleiden: van eerste signalen tot duurzaam herstel
Verslaving is geen kwestie van zwakte of slechte keuzes. Het is, zoals Reda Saleh het treffend zei tijdens onze kennissessie Omgaan met verslaving bij re-integratie, “een ziekte van vergeten”. Vergeten wie je bent, wat je waard bent en dat je ertoe doet. Achter elk gebruik schuilt een mens die probeert te overleven. En juist daar kun jij als coach of werkgever het verschil maken.
1. Zie de mens, niet het middel
Achter verslaving schuilt vaak pijn, schaamte of angst. Het middel is niet het probleem, maar een manier om even niet te hoeven voelen. Durf te kijken naar wat eronder ligt. Vraag niet: “Waarom doe je dit?”, maar: “Wat helpt dit jou te vergeten?” Dat opent een gesprek op menselijk niveau.
2. Herken de vroege signalen
Verandering is vaak het eerste teken. Iemand die altijd punctueel was, komt ineens te laat. Een collega die energiek was, oogt vermoeid en trekt zich terug. In de praktijk zijn dit de momenten waarop jij alert kunt zijn. Schrijf je observaties op en vertrouw op je gevoel.
3. Kies bewust je moment
Een goed gesprek over verslaving vraagt rust, tijd en aandacht. Voer het niet tussen de bedrijven door, maar kies een rustig moment. Zeg wat je opvalt vanuit betrokkenheid: “Ik maak me zorgen om je, omdat ik merk dat het minder goed met je gaat.” Mensen voelen het verschil tussen controle en echte zorg.
4. Spreek vanuit jezelf
Reda zei het mooi: “Ga niet tegenover iemand staan, maar ernaast.” Gebruik ‘ik’-boodschappen om het gesprek open te houden. “Ik merk dat je vaker afzegt” klinkt anders dan “Jij komt nooit opdagen.” Zo ontstaat ruimte voor eerlijkheid in plaats van verdediging.
5. Blijf rustig bij ontkenning
Ontkenning hoort bij de ziekte. Schaamte en angst zijn groot, zeker in het begin. Stiltes zijn soms krachtiger dan woorden. Juist in die stiltes durft iemand vaak voor het eerst iets te zeggen of toe te geven.
6. Wees duidelijk over grenzen
Steunen is iets anders dan redden. Zoals Reda zei: “Je kunt een paard naar het water brengen, maar je kunt het niet laten drinken.” Herstel begint pas als iemand zelf verantwoordelijkheid neemt. Benoem dus wat je wel (contact onderhouden) en niet (bijv. schulden kwijtschelden of overnemen) kunt doen, en wat jij verwacht van de ander (als werkgever / collega / professional).
7. Kijk verder dan het middel
Verslaving staat zelden op zichzelf. ADHD, trauma, stress of PTSS spelen soms ook een rol (dat het co morbiteit, waarover we apart een blog schreven). Richt je niet alleen op het stoppen van het middel, maar op het versterken van de mens erachter. Zoek samenwerking met huisarts, bedrijfsarts of behandelaar, zodat begeleiding op alle niveaus plaatsvindt. Zorg er ook voor dat na het afkicken het systeem om die persoon verandert, o.a. met zelfhulpgroepen (zoals AA, NA, CA, GA) en mogelijk ook nieuwe gewoontes (meditatie) en vrienden.
8. Gebruik werk als medicijn
Werk biedt houvast en structuur. Het helpt mensen opnieuw betekenis te vinden. Reda zei: “Clean zijn is iets anders dan herstellen. Herstel begint pas als iemand weer meedoet.” Werk (vrijwillig of betaald) kan dat anker zijn, een veilige plek om opnieuw te bouwen aan vertrouwen en ritme.
9. Let op nieuwe obsessies
Wanneer iemand stopt met gebruiken, zoekt de geest (het hoofd) vaak nieuwe manieren om leegte te vullen. Overmatig sporten, kopen of gamen zijn bekende voorbeelden. Vraag af en toe: “Hoe vul jij je dagen nu?” Het antwoord vertelt vaak meer dan je denkt.
10. Blijf werken vanuit hoop
Herstel is geen rechte lijn. Er zijn mogelijk terugvallen, maar ook groei, inzicht en kracht. Reda sloot de sessie af met de woorden: “Je geneest niet van verslaving, maar je kunt wel herstellen. Elke dag opnieuw.” Dat is waar het om draait: blijven geloven dat verandering mogelijk is. Jij kunt degene zijn die dat geloof levend houdt, juist op het moment dat iemand het zelf even kwijt is.
Tot slot
Verslaving raakt aan menselijkheid. Wie leert kijken zonder oordeel, kan vroeg signaleren, eerlijk bespreken en hoop bieden. Werk, structuur en persoonlijke aandacht zijn daarbij onmisbaar.